نکات مهم در نورپردازی مطب و کلینیک

در گذشته، نورپردازی مطب و کلینیک محدود به تکنولوژی روشنایی مربوط به همان زمان، یعنی لامپ‌های فلورسنت بود. طراحی نور بیمارستان، کلینیک یا مطب بر روی روشنایی، دمای رنگ، زاویه تابش منبع نور و نوع دکوراسیون داخلی آن تاثیر بسیاری بر روی ارامش مراجعه کنندگان و بیماران دارد. در طول حضور و فعالیت در مطب‌ها و کلینیک‌ها، پزشکان و مراجعان گاها با مشکلاتی مانند سردرد، خستگی چشم یا کمردرد مواجه می‌شوند. اگرچه نخستین تحلیل ممکن است نشان دهد که این مشکلات ناشی از نورپردازی نامناسب باشند، اما در واقع یک طراحی صحیح در زمینه نورپردازی می‌تواند بسیاری از این نقاط ضعف را برطرف کند. مخصوصاً در مطب‌ها و کلینیک‌های پزشکی که نورپردازی آن‌ها علاوه بر ایجاد روشنایی کافی و جذابیت بصری، باید به استانداردها و الزاماتی خاص پیروی کند تا فضایی بهینه را برای افراد حاضر فراهم کند. با توجه به “مشخصات نورپردازی فضا ساختمان بیمارستان‌ها و موسسات پزشکی”، باید بدانیم که در طراحی روشنایی باید به چندین جنبه توجه شود:

ضرورت‌ها و چالش‌ها در طراحی نورپردازی بخش‌های مختلف پزشکی

اگر بخواهیم برای یک کلینیک پزشکی یا بیمارستان نورپردازی و روشنایی مناسبی انجام دهیم، باید به این نکته توجه کنیم که این مکان‌ها دارای بخش‌های مختلف پزشکی مانند اتاق عمل، بخش‌های درمان و اتاق انتظار و نشیمن، راهرو و پارکینگ هستند. اتاق عمل پزشکی دارای الزامات اضافی برای طراحی روشنایی هستند، از جمله ضریب قدرت روشنایی، نوع منبع نور، بازده نوری، میزان روشنایی، یکنواختی روشنایی، بازتاب سطح، چگالی توان، یکنواختی شاخص تابش نور، دمای رنگ، شاخص نمود رنگ، شاخص مشاهده سیانوژنیک (COI)، تحمل رنگ و سایر جنبه‌های شاخص‌ روشنایی که ممکن است هر کدام نیازهای متفاوتی داشته باشند.

برای مثال، بخش‌های نوزادان و بخش‌های سالمندان برای روشنایی نیازهای متفاوتی دارند. درماتولوژی و سایر بخش‌ها برای تسهیل تشخیص بصری پزشک و جلوگیری از تأثیرگذاری بر قضاوت صحیح وضعیت، الزامات سختگیرانه ای برای دمای رنگ و شاخص ارائه رنگ دارند. کلینیک دندانپزشکی نیاز دارد که سقف بالای صندلی دندانپزشکی نباید با نور مستقیم نصب شود تا چشم بیمار اذیت نشود. بنابراین، طراحی روشنایی کلینیک‌های پزشکی باید نیازهای فردی و عملکردهای مختلف پزشکی برای بهبود کیفیت خدمات پزشکی پاسخ دهد.

توجه به میزان روشنایی استاندارد

در طراحی نورپردازی مطب و کلینیک پزشکی، میزان روشنایی استاندارد فضاها به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل مورد توجه قرار می‌گیرد. روشنایی در مطب‌ها و کلینیک‌های پزشکی باید به گونه‌ای باشد که روشنی کافی برای بینایی فراهم شود، اما به‌طور همزمان از نور بیش‌ازحد و آزاردهنده جلوگیری شود. به‌طور کلی، برای مطب‌ها و کلینیک‌های پزشکی، مقدار 500 لوکس و برای فضاهای معاینه عمومی بین 1000 تا 2000 لوکس نور توصیه می‌شود. در این حالت، معمولاً 20% از نور به‌عنوان نور موضعی برای معاینه بیمار در نظر گرفته می‌شود. 

توجه به دمای رنگ نور ( استفاده از نور یکنواخت)

در سال‌های اخیر، استفاده از فضا، رنگ و نور برای ایجاد یک محیط درمانی برای رفع نیازهای سلامت جسمی و روانی بیماران و کارکنان به چالشی در نورپردازی مطب و کلینیک تبدیل شده است. رنگ نور مناسب بر راحتی بصری، عاطفی و رفتاری انسان تأثیر می‌گذارد. دمای رنگ و روشنایی احساسات مختلفی را منتقل می‌کند و بر عملکرد فیزیکی انسان تأثیر می‌گذارد.

بیماران اغلب از نظر روانی حساس تر و شکننده تر از افراد سالم معمولی هستند و تأثیر نور بر سلامت جسمی و روانی بیماران بارزتر است. یکی از جنبه‌های حیاتی در نورپردازی مطب‌ها، ایجاد نور یکنواخت است تا فضاهای مهم نظیر اتاق معاینه با یکپارچگی روشنایی پوشانده شوند. این هدف برای از بین بردن سایه‌ها و افزایش وضوح در معاینات اجسام و سطوح بسیار حیاتی است. برای حفظ یکنواختی پخش نور و جلوگیری از ایجاد سایه و نقاط تاریک، مهم است که تعداد و چینش مناسب چراغ‌ها را در نظر گرفت.

استفاده از نور بدون فلیکر با شاخص رنگ بالا

تصور کنید درب اتاق عمل بیمارستان زیر نور سرد و کم یک چراغ مهتابی قدیمی می‌پیچد و باز می‌شود، یک صحنه که ممکن است به نظر شما از فیلم‌های ترسناک باشد. اما چرا چشمک زدن نور چراغ مهتابی این حس منفی را ایجاد می‌کند؟ بسیاری از مردم فقط به میزان روشنایی فضا توجه می‌کنند، اما فاکتورهای کیفی نور مانند سوسو نکردن، شاخص نمود رنگ (CRI) و… نقش مهمی در آرامش مراجعان دارند.

به عنوان مثال، چشمک زیاد نور در درازمدت ممکن است خستگی چشم و سردرد ایجاد کند. بنابراین، استفاده از چراغ‌های بدون چشمک برای نورپردازی کلینیک و مطب مفید است. همچنین، شاخص نمود رنگ نشان‌دهنده میزان شباهت نمود رنگ اجسام زیر نور به نمود رنگ خورشید است و مهم است که در نورپردازی فضاهای پزشکی به آن توجه شود. به عنوان یک پیشنهاد، محصولات یزدنور با شاخص نمود رنگ بیشتر از %80، تضمین کیفیت و وضوح بالا در نمایش رنگ‌ها را فراهم می‌کنند.

انتخاب منابع نوری باکیفیت و سیستم‌های کنترل هوشمند برای بهره‌وری انرژی

سعی کنید تجهیزات روشنایی با راندمان تبدیل انرژی الکتریکی و نوری بالا را انتخاب کنید. منبع نور LED در حال حاضر منبع نور ایده آل است. چراغ‌های ال ای دی همراه با طراحی ساختاری خوب و طراحی سبک وزن، می‌تواند به طور قابل توجهی مصرف انرژی روشنایی را کاهش دهد. سیستم‌های کنترل روشنایی هوشمند می‌توانند به طور موثر مصرف انرژی را کاهش دهند، مانند راهروها، پارکینگ‌ها و امکانات کمکی مانند سرویس‌های بهداشتی.

نور طبیعی را فراموش نکنید!

مهمترین چیز این است که طراحی‌های معماری و پزشکی را با هم ترکیب کنیم تا در حد امکان از منابع نور طبیعی برای روشنایی استفاده معقول شود و تقاضا برای انرژی الکتریکی منبع نور مصنوعی کاهش یابد. در مقایسه با منابع نور مصنوعی، نور طبیعی روز می تواند علاوه بر صرفه جویی در انرژی در انتقال حس دلباز بودن فضا و دفع استرس و آرامش مراجعان و بیماران بسیار تاثیر دارد. در جلب توجه به این نکته، در طراحی و جانمایی فضاها، حتماً به انتخاب و مکان‌گذاری مناسب پنجره‌ها توجه کنید. به عنوان مثال، قرارگیری بهترین پنجره‌ها در ضلع شمالی فضا، نور ملایم و یکنواختی را ایجاد می‌کند. پنجره‌های جنوبی نیز برای فصول سرد سال به عنوان یک گزینه مناسب مطرح می‌شوند. هرچند که پنجره‌های شرقی می‌توانند نور فراوانی در فضا ایجاد کنند، اما باید موازنه‌ای در نظر گرفت تا از میزان نور زیاد و آزاردهنده در داخل اتاق‌ها جلوگیری شود. همچنین، نور پنجره‌های غربی نیز مناسب نیست.

جلوگیری از آلودگی نوری و صوتی در محیط پزشکی

علاوه بر صرفه جویی در انرژی، طراحی روشنایی بیمارستان باید از آلودگی نوری داخلی و خارجی، آلودگی صوتی، آلودگی امواج الکترومغناطیسی و آلودگی فلزات سنگین و مواد مضر جلوگیری کند. طراحی روشنایی کلینیک باید به جلوگیری از ایجاد آلودگی نوری بر روی کار پرسنل داخل ساختمان، زاویه تابش نور در فضای باز و زاویه تابش نور داخلی برای جلوگیری از استفاده تجهیزات روشنایی بی کیفیت و بالاست‌ها توجه شود.

توجه به تهویه مناسب در کنترل عفونت

در طراحی روشنایی مطب و کلینیک پزشکی باید یک هواکش و تهویه مناسب بکار برده شود. از سوی دیگر، لامپ‌های UV طول موج‌هایی از 240 تا 280 نانومتر تولید می‌کنند تا باکتری‌ها و ویروس‌ها را از بین ببرند. این لامپ ها معمولاً برای ضدعفونی سطوح و باکتری‌های موجود در هوای داخل اتاق‌های دندانپزشکی، آزمایشگاه‌ها و بخش‌ اتاق عمل و همچنین برای ضدعفونی سطوح اجسام غیرمقاوم در برابر حرارت استفاده می‌شوند.

5 نکته مهم در انتخاب و نصب چراغ‌ برای نورپردازی مطب پزشکی

از آنجایی که همه طراحان نور حرفه ای نیستند، طبیعی است که در دانستن اینکه کدام چراغ را انتخاب کنید مشکل داشته باشید. رعایت این موارد در نورپردازی مطب و کلینیک می‌تواند هم بر راندمان کاری کارکنان و هم به ایجاد یک فضای ارامش بخش و زیبا کمک کند:

1. چراغ های خود را به درستی موقعیت یابی کنید

دریافت نور یک چیز است و قرار دادن چراغ در جای درست چیز دیگری است. اگر فکر می‌کنید تمام چیزی که باید به آن فکر کنید روشنایی و رنگ نورهایتان است، اشتباه می‌کنید. موقعیت یابی چراغ نیز بخش مهمی از نورپردازی است. اگر یک منبع نور زیر سطح چشم نصب شود، ممکن است باعث ایجاد تابش خیره کننده و حواس پرتی شود.

2. استفاده از چراغ‌های سقفی

چراغ‌های سقفی ال ای دی برای مطب پزشکی و کلینیک مناسب هستند زیرا نور را به طور یکنواخت و به سبک ساده توزیع می‌کنند. چراغ‌های سقفی مانند انواع تایل سقفی، چراغ پنلی روکار و توکار و چراغ‌های خطی مناسب هستند. البته چراغ‌هایی دیگری مانند براکت ال ای دی و چراغ آویز برای قسمت نشیمن می‌توانید اضافه کنید.

3. از نورهای دکوراتیو استفاده کنید

به راحتی می‌توانید وسایل، سبک‌ها و متریال‌های مختلف را با هم ترکیب و با نوع روشنایی خود مطابقت دهید تا فضایی جذاب را بوجود آورید. استفاده چراغ‌های دکوراتیو حس ارامش و امنیت به فضای درمانی می‌دهد. به عنوان مثال اگر از تابلو نقاشی یا درمانی و یا گلدان در داخل مطب دارید می‌توانید با چراغ‌های ریلی یا چراغ‌های دیواری آن‌ها را روشن کنید و نور تزئینی در فضا بکار ببرید.

4. سندروم نورپردازی آزمایشگاهی

در نورپردازی فضاهای پزشکی و مطب‌ها، عمدتاً اشتباهی به سندروم نورپردازی آزمایشگاهی مبتلا می‌شویم. در این رویکرد اشتباه، تنها به چینش تعداد زیادی چراغ در هر نقطه، مشابه آزمایشگاه، برای رعایت استانداردهای نورپردازی و ایجاد روشنایی کافی توجه می‌شود، درحالی که زیبایی و جذابیت نیز باید به‌عنوان یک عامل مهم در نظر گرفته شود.

5. برای کیفیت و کارایی بهتر نور، از LED استفاده کنید

منابع نور LED در مقایسه با فلورسنت دارای میزان روشنایی بهتر، طول عمر بیشتر و مصرف وات کمتری هستند. جدای از آن، انتشار گرمای کمی دارند، اکثر آنها دارای عدم فلیکر (چشمک زدن نور) و صرفه جویی در مصرف انرژی می‌شوند. اگر نگران این هستید که آنها ممکن است گران تر از چراغ‌های معمولی باشند؟ با محاسبه قبوض ماهانه برق و تعمیر و نگهداری چراغ معلوم می‌شود که LEDها بسیار ارزان تر از بقیه منابع نوری مانند فلورسنت‌ها هستند.